Gradska politika

U traganju za modelom odgovarajuće decentralizacije od uvođenja višestranačja je u Srbiji izneto više predloga. Autor najsveobuhvatnijeg, koji se prevashodno ticao suštinske regionalizacije Srbije, bio je prof. Milomir Stepić. Ipak, stvari se nisu pomerile sa mrtve tačke pune dve decenije. Ustavnim rešenjem iz 1990. godine Srbija je nastavila da funkcioniše kao republika sa dve autonomne pokrajine, a to je i potvrđeno novim Ustavom usvojenim 2006. Složene okolnosti na unutrašnjem političkom planu ne ostavljaju previše prostora za optimizam – u pogledu unutrašnjeg uređenja Srbije stvari se neće skorije promeniti, jer zato ne postoji konsenzus među najznačajnijim političkim centrima moći. Pored svega, usled otvorenog kosovskog problema i preteranog mešanja spoljnog faktora u unutrašnju politiku, nije ni pametno otvaranje pitanja promena delova Ustava. Ko zna u šta bi sve to moglo da se izrodi.

Između ostalog i ovo su razlozi zbog kojih se, kada govorimo o neophodnom oživljavanju unutrašnjosti Srbije, više treba posvetiti konceptu preseljenja (dislokacije) institucija. Ovo je mera kojoj je pribegao veliki broj država. Između ostalog, čak i mala Estonija, koja je preselila sedište dela pravosudnih institucija iz glavnog grada Talina u Tartu. Najpoznatiji primer je Južnoafrička Republika, koja ima tri prestonice: glavni grad i sedište izvršnih vlasti je Pretorija; sedište zakonodavnih vlasti je Kejptaun; a sedište pravosudnih vlasti Blumfontejn.

POVRATAK „SRPSKE ATINE“ Gledano sa geopolitičkog aspekta, za Srbiju bi bilo značajno da se ojača „unutrašnja geopolitička vertikala“ u pravcu sever-jug, koja bi se protezala od Novog Sada, preko Beograda i Kragujevca, do Niša. Krajnji cilj projekta preseljenja institucija trebao bi da bude stvaranje „četiri srpske prestonice“, pa bi tako Beograd ostao glavni grad u kojem bi bile smeštene institucije većine izvršnih organa vlasti; Novi Sad bi bio pravosudna prestonica, Kragujevac zakonodavna, a Niš „vojna prestonica Srbije“. Razlog premeštanja pravosudnih institucija u Novi Sad (Vrhovni sud, Ustavni sud, Republičko javno tužilaštvo, Ministarstvo pravde i niz pratećih agencija) treba tražiti i u temeljnom suzbijanju separatističkih težnji, koje će se, podsticane spolja, sve više i sve glasnije javljati u narednim decenijama.

Novi Sad, kao pravosudna prestonica, može postati središte ideje o neophodnosti očuvanja teritorijalne celovitosti Srbije i ponovo poneti naziv „srpska Atina“. Što se Niša tiče, njegov geografski položaj ga predodređuje za buduću vojnu prestonicu. Južni deo Srbije, prostor koji se u vojnoj geografiji često označava i „južnim frontom“, je potpuno „bezbednosno otvoren“, što se popisom problema konstatuje i u strategijama odbrane i nacionalne bezbednosti Republike Srbije. Preseljenjem bezbednosnih institucija (Ministarstvo odbrane, Generalštab, visokoškolske vojne ustanove, može se razmišljati i o preseljenju MUP) daje se veći značaj ovom području i nesumnjivo upućuje poruka da se Srbija više neće povlačiti ka severu. Ovakva mera imala bi i određeni uticaj na lokalnu ekonomiju, što bi opet uticalo na smanjivanje stepena migracija sa juga (najkritičnije stanje trenutno je u Toplici).

Kragujevac se javlja kao važna kopča između severa, jugozapada i jugoistoka zemlje. Kao zakonodavna prestonica, Kragujevac dobija priliku da se razvije, posmatrano u regionalnim okvirima, u značajniji univerzitetski, kulturni i privredni centar. Vraćanje sedišta Narodne skupštine u Kragujevac bio bi samo prvi korak, neophodni zamajac da se otpočne i sa nizom drugih aktivnosti.

Zašto bi ovo trebalo da bude prva aktivnost u projektu preseljenja institucija? Odgovor je jednostavan: zato što je to najbrže i najjednostavnije. Za preseljenje velikih sistema-pravosudnog i bezbednosnog aparata-trebalo bi dosta vremena, novca, javili bi se i određeni problemi sa infrastrukturom i logistikom, i sve bi moralo da se realizuje kroz više etapa. Narodna skupština Republike Srbije je, gledano sa aspekta njene organizacione strukture, mali sistem, pa bi ceo posao mogao da se izvede brzo i sa malim troškovima. Ostalo bi pitanje zgrade Narodne skupštine u Kragujevcu, ali bi se i to moglo vrlo brzo rešiti, ukoliko se donese politička odluka da se ovom poslu pristupi.

VRAĆANJE SKUPŠTINE NARODU Kragujevac je kandidat za buduće sedište Narodne skuštine i zbog istorijskih razloga. Od 1818. ovaj grad je prestonica obnovljene Srbije, prva Skupština Srbije imala je svoje sedište u Kragujevcu, a tu je i donet Sretenjski ustav 1835. godine. Takođe, kako je već navedeno, ovakav potez bi imao veliki uticaj na oživljavanje lokalne ekonomije u širem regionu Šumadije, povećanja broja kulturnih dešavanja, urbanizaciju samog grada i poboljšavanje njegove infrastrukture. Preseljenje Skupštine nije samo simboličan gest već donosi i niz konkretnih koristi. Ono što je još bitnije jeste da bi se ovakav gest mogao okarakterisati i kao „vraćanje skupštine narodu“. U srpskom političkom sistemu, kakav je već nesretno napravljen, Narodna skupština je institucija između čekića i nakovnja. Sa jedne strane, ona predstavlja servis izvršnih organa vlasti, dok sa druge strane, ključnog aktera u skupštinskom životu ipak ne igra poslanik pojedinac, već politička stranka koja ga je kandidovala (ovo se posebno odnosi na poslanika vladajuće partije). Zato se može konstatovati kao „skupština pripada vladi“ ili da „skupština pripada strankama“. Premeštanjem Narodne skupštine iz Beograda otpočinje se proces njenog „izvlačenja“ iz čvrstog zagrljaja vlade, jača se položaj poslanika pojedinca, što će imati i ogroman uticaj na stranačke strukture,a što za kvalitativnu promenu političkog sistema u Srbiji jeste rešenje.

Ostaje otvoreno pitanje: da li su Srbiji potrebne četiri prestonice? Pa, gledano sa mnogo stanovišta, može se zaključiti da to jeste mnogo. Međutim, analizirajući osnovne ekonomske pokazatelje i demografske trendove, kao i prateći razvoj situacije na unutrašnjem političkom planu, može se isto tako zaključiti da je poslednji trenutak da se nešto učini. Srbija kopni, a Beograd se guši – u svakom pogledu. A, ukoliko se ne nazire mogućnost nikakve smislene decentralizacije u narednom periodu (možda je bolje i da nikakve i ne bude, ali o tome neki drugi put), postavlja se pitanje: šta učiniti? Preseljenje institucija se nameće samo po sebi kao odgovor. A u okviru toga – preseljenje Narodne skupštine u Kragujevac kao prvi i najvažniji korak. Ustavnih ograničenja za tako nešto nema.

Dušan Proroković